چرا صنعت ساخت و ساز در کانون توجه غولهای فناوری قرار گرفته است؟

پرده نخست: بهره‌وری صنعت ساختمان

صنعت ساخت و ساز با حجم بازاری حدود 5000 میلیارد دلار سهمی جدی از تولید ناخالص جهانی را عهده‌­دار است. بیش از 50 درصد مواد اولیه دنیا در صنعت ساختمان به مصرف می‌رسد. با این وجود بهره‌وری پایین این صنعت مورد تاکید بسیاری از مجامع علمی اقتصادی دنیا قرار گرفته است. شکل 1 روند تغییرات نرخ بهره‌وری را در صنایع به صورت کل و صنعت ساختمان به صورت خاص نشان می­‌دهد.

آنچنان که از این شکل برمی‌آید از حدود 50 سال پیش بهره‌وری در صنایع به غیر ساختمان تقریبا دو برابر شده است. این بهبود مستمر بهره‌وری را به توسعه روزافزون علم مدیریت نسبت می‌دهند. اما چنانچه پیداست این روند در صنعت ساختمان به نوعی وارونه بوده است. به طوریکه نه تنها رشدی اتفاق نیفتاده بلکه افت 40 درصدی نیز رخ داده است. در مورد چرایی این روند تحلیل‌های مفصلی ارایه شده که در حوصله این متن نمی‌گنجد. پراکندگی ذاتی فرآیندهای ساخت و ساز و به تبع آن مشکل بودن اعمال فرآیندهای یکپارچه مدیریت منابع از مهمترین دلایل این روند برشمرده شده است.

پرده دوم: پیشرفت‌های حیرت‌آور در صنعت فناوری اطلاعات

در عصری نوین زندگی و کار می‌کنیم: در قرن اینترنت. قرنی که فناوری، چشم‌انداز کسب و کار را متلاطم کرده و روند تغیر شتاب گرفته است. این امر چالش‌های منحصربفردی را برای تمام رهبران کسب و کارها ایجاد می‌کند. به منظور شناخت این چالش‌ها خوب است لحظه‌ای به عقب برگردیم . فقط این نکته را در نظر بگیریم که همه چیز چقدر شگفت‌انگیز است.

در حوزه فناوری، سه ابزار قدرتمند وجود دارند که با یک همگرایی توانسته­‌اند حوزه فعالیت بیشتر صنایع را از اساس متحول کنند. اول، اینترنت که اطلاعات را رایگان، فراوان و فراگیر کرده است. در واقع همه چیز آنلاین است. دوم، موبایل که دسترسی جهانی و اتصال سراسری مداوم را میسر کرده است. و سوم رایانش ابری (cloud computing) که عملا قدرت نامحدود رایانشی و ذخیره‌سازی و مجموعه‌ای از برنامه‌ها و ابزار پیشرفته را با قیمتی ارزان و بسیار در دسترس در اختیار همه قرار داده است. با وجود اینکه امرزوه، دسترسی به این فناوری‌ها همچنان برای بسیاری از مردم جهان امکان­پذیر نیست، اما طولی نخواهد کشید که شرایط تغییر می‌کند و آن پنج میلیارد جمعیت جهان هم آنلاین می‌شود. همگرایی این سه موج فنی، غیر ممکن را ممکن کرده است.

پرده سوم : گوگل در صنعت ساخت و ساز چه می‌جوید؟

گوگل پس از دگرگونی مدیریتی و تولد شرکت مادر آلفابتدر سال 2010، توسعه اقتصادی خارج از هسته اصلی کسب و کار خود که همان موتور جستجوگر است را در دستور کار قرار داد. بخشی با نام GoogleX متولد شد که به تحقیق و توسعه کسب و کارهای مدرن می‌پردازد.

به جز پروژه اتومبیل خودران (Driverless car) که تقریبا به صورت آشکار از سوی گوگل دنبال می‌شود، ملاحظات امنیتی سختی لحاظ شده تا سایر پروژه‌ها سری باقی بماند. با گزارشی که از سوی نشریه معتبر Globes ارایه شد مشخص گردید یکی از این پروژه‌های مخفی گوگل تحت عنوان Genie تعریف شده که در حوزه صنعت ساخت و ساز است. فرهنگی در گوگل حاکم است که بر اساس آن با رشد تکنولوژی اطلاعات و هوش مصنوعی و افزایش توان پردازش داده­‌های کلان می‌توان راهکارهایی متفاوت در صنایع مختلف جستجو کرد. با یادآوری گردش مالی 5000 میلیارد دلاری صنعت ساخت و ساز و بهره‌وری پایین آن می­‌توان درک کرد چرا Genie در گوگل تعریف شده است. تیتری که Globes برای این گزارش انتخاب کرده نیز در نوع خود جالب است: «پروژه سری گوگل صنعت ساخت و ساز را دگرگون می‌سازد».

اما Genie دقیقا چیست؟ مشخصا پاسخ کاملی در اختیار نیست. آنچه که به گفته Globes می­‌توان درک کرد، آن است که Genie یک پلتفرم تعاملی مبتنی بر پردازش ابری است که به مهندسین معمار، سازه و تاسیسات در فرآیند طراحی کمک می‌کند. اپلیکیشن‌های منحصربفردی در این پلتفرم تعبیه شده که بر پایه المان‌های هوش مصنوعی معمارین و مهندسین را قادر خواهد ساخت با سهولت بیشتری کار طراحی را پیش برده و در عین حال از ابزارهای توانمندی برخوردار باشند که نسبت به آنالیز گزینه‌های مختلف طراحی پرداخته و یا حتی به شبیه‌سازی می­‌پردازد. البته Genie بیشتر بر برجها و آسمانخراشها متمرکز خواهد بود.

نشریه Globes تاکید فراوانی بر پتانسیل Genie برای انقلابی اساسی در صنعت ساخت و ساز، به عنوان صنعتی پرسود و در عین حال با نرخ پایین بهره‌وری داشته است. گفته می‌شود با وجود Genie می‌توان انتظار کاهش 30 تا 50 درصدی در هزینه‌های ساخت و ساز در آسمانخراش‌ها را داشت. عدد بسیار شگفت‌انگیز به نظر می‌رسد و تا مشخص شدن جزییات و کارکرد Genie تحلیل جدی در این خصوص نمی‌توان ارایه داد. کاهش 30 تا 50 درصدی زمان پروژه‌ها نیز از دیگر دستاوردهای آتی Genie ذکر شده است. نکته جالب دیگر آن است که مدیران این پروژه برآورد نموده‌­اند، Genie می­‌تواند تا 120 میلیارد دلار درآمد سالانه برای گوگل خلق کند. مقایسه کنید با درآمد 20 میلیارد دلاری ایران از نفت در سال 1394.

 پرده چهارم : اپلیکیشن‌های هوشمند برای مدیریت یک کارگاه ساختمانی

وقتی صحبت از پیشرفت‌های تکنولوژی به میان می‌آید، انتخاب و استفاده از تکنولوژی‌های جدید بیشتر خود را نشان می‌دهند. چرا که انتخاب درست تکنولوژی به کسب و کار شما ارزش و رونق بخشیده و جایگاه آینده شما را در بازار تعیین می‌کند. صنعت ساخت و ساز نیز از این قانون مستثنی نیست. با توجه به چالش‌‌های موجود، عدم دسترسی همزمان به اعضای تیم و نیز کمبود نیروی کار ماهر، سبب گردیده تا شرکت‌‌های ساختمانی پیشرو در کشورهای توسعه یافته توجه ویژه‌‌ای را بر روی تکنولوژی‌های برتر صرف کنند. بی شک استفاده درست و به جا از تکنولوژی در صنعت ساخت و ساز می‌تواند نقشی محسوس در افزایش بهره‌وری و در نتیجه، سود پیمانکاری داشته باشد.

تصور کنید امروزه تقریبا همه افراد در هر رده سنی و هر رده درآمدی یک گوشی موبایل هوشمند در دست دارند. به گفته وزارت ارتباطات در ابتدای سال ۹۵ تقریبا ۴۰ میلیون گوشی هوشمند در اختیار ایرانیان بوده است. با توسعه اینترنت نسل سوم و چهارم و کاهش قیمت آن در سال‌های آتی اتفاقات جالبی رخ خواهد داد.

این ایده که از تکنولوژی موبایل‌های هوشمند متصل به اینترنت در مدیریت پروژه‌های ساختمانی سود می‌برد، به سرعت مورد توجه شرکت‌‌های مدرن ساختمانی قرار گرفته است. از جمله محبوب‌ترین اپلیکیشن‌‌های تولید شده برای این موضوع می‌‌توان به اپلیکیشن Sage اشاره کرد. در نظرسنجی که توسط سازندگان این اپلیکیشن از ۶۰۰ پیمانکار به عمل آمده نتایج جالبی به دست آمده است. بیش از ۸۰ درصد افراد بر این باور بودند که تکنولوژی موبایل‌‌های هوشمند و اینترنت همراه می‌تواند در تسهیل ارتباطات کاری و افزایش بهره‌وری مفید باشد.

برخی جوانب استفاده از موبایل‌‌های هوشمند در مدیریت کارگاه عبارتند از:

• تعامل مناسب بین عوامل اجرایی، دستگاه نظارت و طراح. به اشتراک‌گذاری اطلاعات، شامل نقشه‌ها، مدل‌های سه‌بعدی و سایر مدارک مهندسی می‌تواند از بسیاری از برداشت‌های اشتباه، ابهامات و مشکلات دیگر بکاهد. تصور کنید یک آرماتوربند در خواندن بخشی از نقشه با مشکل مواجه شود و یا یک تداخل در کار مشاهده کند، در این صورت و از طریق اپلیکیشن‌‌های مخصوص می‌‌تواند در لحظه، قسمت مورد نظر در نقشه را مشخص کرده و خواهان شفاف‌سازی از کانال طراح و ناظر گردد.
• ثبت بهنگام ساعات کاری افراد و نیز تجهیزات. زمانی ساعت‌‌های کاری افراد و تجهیزات، تنها روی کاغذ ثبت می‌‌شد. این روش کاستی‌هایی داشت. گاهی برگه‌‌های مورد نظر و تجهیزات مفقود می‌‌شدند یا ساعت‌‌های کاری افراد دقیق ثبت نمی‌‌گردید. همان‌طور که می‌‌دانید ساعت‌‌های کاری بیشتر، به معنی هزینه بیشتر است. اپلیکیشن‌‌های موبایل به راه ‌حلی عالی برای ثبت ساعت‌‌های کاری افراد و تجهیزات کاری در کارگاه تبدیل شده‌اند.
• پیشگیری از دوباره‌کاری. اپلیکیشن On Center نیز، یک اپلیکیشن مدیریت کارگاهی است. سازندگان این اپلیکیشن دریافتند که در ۶۵ درصد از ۹۰۰ کار مورد استفاده از این نرم‌افزار، مهمترین فرآیند مولد خسارت دوباره‌کاری است. دوباره‌کاری‌ها زمانی اتفاق می‌افتند که افراد مختلف از فعالیت‌‌های یکدیگر بی‌اطلاع باشند. اشتراک‌گذاری اطلاعات از طریق اپلیکشین‌‌های مدیریت ساخت از دوباره‌کاری جلوگیری می‌‌کند.

• مدیریت بهتر حوادث. رخداد حوادث در کارگاه اجتناب‌ناپذیر است. اما نکته مهم آن است که اطلاع بهنگام و هرچه سریع‌‌تر از حادثه و اعمال مدیریت صحیح می‌‌تواند از پیامدهای حوادث بکاهد. با بهره‌گیری از اپلیکیشن‌های مدیریت کارگاهی می‌توان وضعیت سلامتی تمام کارگران را در لحظه پایش نموده و در مواقع اضطراری سریع‌ترین پاسخ را نشان داد.

پرده پایانی : فرصتی بی‌نظیر برای صاحبان نوآوری و شرکت‌های دانش‌بنیان در بازار ساخت و ساز ایران

 با چشمپوشی از رکود 3 سال اخیر، بر اساس داده‌­های مرکز آمار، سالیانه در حدود 220 هزار پروانه ساختمانی با متوسط 600 مترمربع صادر می‌گردد. با لحاظ 800 هزار تومان هزینه ساخت، گردش مالی بخش ساخت و ساز ایران بالغ بر 100 هزار میلیارد تومان است. بهره‌وری صنعت ساخت و ساز نیز اگر پایین‌تر از نرم جهانی نباشد، مطمئنا بیشتر نیست. از سوی دیگر، وجود نیروهای تحصیلکرده در کشور در سالیان اخیر فرصتی بی‌نظیر برای نوآوری مبتنی بر تکنولوژی فراهم نموده است. رشد شرکت‌های نوپای مبتنی بر تکنولوژی از سال 90 تا کنون گواه ظرفیت‌های بالقوه کشور در حرکت در مسیر کسب و کارهای دانش‌بنیان است.

بسیار زیبنده خواهد بود چنانچه با ورود نوآوران و صاحبان ایده‌های فناورانه شاهد ایجاد نشاط فناورانه در بخش ساخت و ساز کشور باشیم. بی‌تردید این اتفاق امری مبارک خواهد بود، چرا که از یک سو شاهد تولید شغل‌های جدید در اقتصاد خواهیم بود و اندکی از بار سنگین اشتغال دانش‌آموختگان کشور کاسته می‌شود و از سوی دیگر رشد بهره‌وری در صنعت ساخت و ساز کشور را به ارمغان می‌آورد. رشد بهره‌وری در این صنعت عظیم در کشور بی‌تردید باعث پیامدهای بسیار مطلوب و جهش سریع در تولید ناخالص ملی خواهد شد.

بررسی‌های نگارنده گواه آن است که تا کنون فعالیت فناورانه چشمگیری در این حوزه در کشور رخ نداده است. از معدود موارد امیدبخشی که از بررسی‌های نگارنده حاصل شد، شرکتی با نام تجاری «اتوسازه» است. این شرکت نوپا که از سوی معاونت علمی ریاست جمهوری به عنوان شرکت دانش‌بنیان شناخته شده است، ماموریت خود را افزایش بهره‌وری در صنعت ساخت و ساز با بهره­گیری از فناوری BIM معرفی کرده است. نخستین محصول اتوسازه یک سامانه یکپارچه تحت وب است که با بهره‌گیری از تکنولوژی محاسبات ابری، تهیه نقشه‌‌های اجرایی سازه‌های بتنی را ساده می‌کند. کاربران با وجود این سرویس رایانش ابری دیگر نیازی به خرید و نصب نرم افزارهای محاسبات جزییات و ترسیم نقشه‌های سازه‌های بتنی نخواهد داشت. ضمن اینکه با وجود الگوریتم‌های فراابتکاری که در این سامانه استفاده شده نقشه‌هایی بهینه تولید می‌شود. نقطه بسیار امیدبخش اتوسازه امکان صدور خدمات مهندسی خود به سایر کشورهاست. در آینده از اتوسازه بیشتر خواهیم شنید.